Gürşat Altun, Hakmyrat Atayev
Çoğu sondaj operasyonlarında sondaj çamurunun ve sondaj kırıntılarının bertarafı/uzaklaştırılması zor bir problemdir. Çevresel konular dünya genelinde toplumun daha fazla dikkatini çekmektedir. Çok sayıda yönetmelik ve regülasyon takip edilerek insan ve çevre sağlığı korunmaktadır. Çamurun toksiklik değeri regülasyonlarda ifade edilen değerlerin altında olmadıkça sondaj atıklarının bertaraf edilmesini regülasyonlar yasaklamaktadır. Bu nedenle, ıslah (reclamation) ve bertaraf (disposal) işlemi oldukça maliyetlidir. Regülasyonlara uymadan atık sondaj çamurunun yeraltı formasyonlarına enjeksiyonu yeraltı sularının kirletilmesi ve birçok yaşayan organizmanın ölümü gibi çevresel felaketlere yol açabilir. Atık çamur yönetimi ve bertarafına uygulanan regülasyonlar bölgeden bölgeye değişiklik göstermektedir.
Atık sondaj akışkanlarının bertaraf yönetim planı sondaj operasyonu başlamadan önce ilgili çevre gruplarıyla iletişim ve regülasyonlar dikkate alınarak hazırlanmalıdır. Sondaj akışkanının toksikliği (zehirliliği) günümüzde artık var olmayan AMOCO Üretim Şirketi tarafından geliştirilen “Sondaj Akışkanı Toksiklik Testi” kullanılarak ölçülebilmektedir. Bertaraf işleminden önce belirlenmesi gereken diğer bir parametre, sondaj akışkanının yoğunluğunu artırmak için kullanılan ağır metallerin miktarıdır. Belirlenmesi gereken üçüncü parametre çamurun akmazlığını artırmak için kullanılan ve bitkiler için toksik bir madde olan tuz içeriğidir. Sondaj akışkanlarının bertarafı ve ıslahı için bir kaç yöntem vardır: Arazi iyileştirme (landfarming), enjeksiyon, biyolojik bozunum, yakma ve katılaştırma karalarda kullanılmaktadır. Türkiye’deki jeotermal sondajlarda ortaya çıkan sondaj atıklarının küçük bir kısmı yerel yönetimlerin izni ile kamyon ile taşınmakta ve belirlenen alana boşaltılmasıyla bertaraf edilmektedir.
Bu çalışmanın temel amacı jeotermal kuyu sondajında oluşan atık sondaj sıvısının ıslahı ve bertarafında kullanılan teknoloji ve yöntemleri gözden geçirmektir. Aynı zamanda bu çalışma, atık sondaj akışkanlarının yönetimi metotları ve temel konularını tartışmakta ve özellikle jeotermal sahalarda kullanılabilecek olan susuzlaştırma atık iyileştirme yaklaşımını vermektedir.